Het belang van een eerlijke energietransitie
De noodzaak voor een energietransitie wordt alsmaar duidelijker: een stijgende zeespiegel, verlies van biodiversiteit, stijgende temperaturen en extreme weersomstandigheden. Daarom is het nodig om over te stappen op duurzame energiebronnen.
Klimaatverandering heeft een enorme invloed op ons allemaal, maar klimaatmaatregelen zijn slechts beschikbaar voor een selecte groep. Hierdoor dreigt er een groot deel van de maatschappij buiten de boot te vallen.
Deze uitdaging wordt steeds zichtbaarder en er komt, gelukkig, steeds meer aandacht voor een ‘’Just Transition’’ ofwel een eerlijke transitie. Hiermee wordt er gedoeld op een transitie waarbij niemand achterblijft en we uiteindelijk allemaal kunnen profiteren van en meedoen in een klimaatneutrale maatschappij.
Huidige energietransitie
De energietransitie wordt momenteel vooral van ‘’bovenaf’’ aangestuurd; vanuit de Europese Unie en nationale regeringen, begeleid met doelstellingen en regels. De energietransitie is politiek geworden, door de geopolitieke spanningen van de afgelopen jaren en door de impact die fossiele brandstoffen hebben op onze gezamenlijke leefomgeving.
De snelheid van de energietransitie wordt verhoogd. Op zich goed nieuws, maar op de huidige manier dreigt een grote groep achter te blijven. Dit heeft zowel een financiële reden; veel mensen kunnen klimaatmaatregelen niet betalen, als een sociale reden; er is veel onduidelijkheid over de verwachtingen, planning en verantwoordelijkheden.
Door de huidige manier waarop de energietransitie gaat, voelen bewoners zich achtergesteld. Ze weten niet waar ze aan toe zijn, wat er mogelijk is en bij wie ze kunnen aankloppen. Bijvoorbeeld als het gaat om de plannen rondom ‘’van het gas af.’’
Zo ontstaat er weerstand tegen de plannen, wantrouwen en een verminderd draagvlak.
Klimaatongelijk in Nederland
Klimaatverandering raakt ons allemaal, maar de groep met een minder grote portemonnee wordt het hardst getroffen. Zij kunnen in veel gevallen geen klimaatinvesteringen doen, maar merken wel de nadelige gevolgen ervan. Denk hierbij aan een oplopende energierekening, gezondheidsproblemen door slechte isolatie.
De energietransitie raakt dus mensen hun dierbaarste bezit: hun thuis, hun persoonlijke plek waar ze zich op hun gemak en veilig horen te voelen. Alleen al in Nederland zijn er 2 miljoen eigenhuisbezitters die onvoldoende geld hebben om hun woning te verduurzamen. Dan kijken we nog niet eens naar de bewoners van een huurwoning.
Daarnaast blijkt uit onderzoek van het TNO dat circa 550.000 huishoudens, gelijk aan 7%, leven in energiearmoede: ‘’ ze hebben hoge energiekosten, wonen meestal in een huis dat niet goed is geïsoleerd en hebben een laag inkomen. ‘’
De rol van de overheid
Er zijn in de afgelopen jaren diverse maatregelen genomen om kwetsbare huishoudens te ondersteunen, zoals compensatie voor de energierekening, verlaging van energiebelastingen en een prijsplafond bij een gemiddeld gas- en elektriciteitsverbruik. Echter waren dit met name kortstondige oplossingen vanuit een ad hoc beleid.
Daarnaast zijn er subsidies beschikbaar en is er het Warmtefonds dat leningen tegen gunstige rentes beschikbaar maakt voor het doen van energiebesparende maatregelen. Echter komen niet alle huishoudens in aanmerking voor dergelijke subsidies, zijn ze hier onbekend mee of heerst er een bepaalde mate van wantrouwen.
In 2022 heeft het Clingendael Instituut in samenwerking met Adviesbureau Berenschot een onderzoek gedaan naar de zorgen, opvattingen en behoeften van kwetsbare huishoudens met betrekking tot de energietransitie en beleidsaanbevelingen te ontwikkelen voor een eerlijker energietransitie. Hierin kwamen ze met een viertal aanbevelingen voor de overheid:
- Verbeter de coördinatie van energietransitiebeleid voor iedereen.
- Investeer in een structurele aanpak van energiearmoede en transitie maatregelen die kwetsbare huishoudens echt bereiken.
- Verbeter de positie van kwetsbare groepen op de energietransitie-arbeidsmarkt
- Betrek kwetsbare huishoudens (meer) bij beleid
Meerdere van deze aanbevelingen worden al in de praktijk gebracht door lokale initiatieven, zoals individuele gemeenten, buurtschappen, gemeenschappen en/of wijken.
In het nieuwe regeerakkoord is er ook aandacht voor een eerlijke energietransitie: ‘’‘Te denken valt aan het helpen van mensen en kleine ondernemers bij het verduurzamen van hun woningen en bedrijfspanden’, aldus het akkoord. ‘Dit zorgt voor een lagere energierekening. Er wordt specifiek aandacht besteed aan mensen die als gevolg van aansluiting op een warmtenet geconfronteerd worden met een veel hogere energierekening.’’
Wel moet blijken hoe dit in de praktijk uitgevoerd gaat worden.
Vanuit Klimaat Kapitaal kunnen wij ons vinden in het bovenstaande advies en pleiten voor een structurele aanpak en een sociaal beleid dat voor iedereen duidelijk is.
Lokale initiatieven
Gelukkig zijn er veel (lokale) organisaties die zich sterk maken voor een eerlijke en inclusieve energietransitie. Ze bieden begeleiding, bespaartips, energiecoaches en financiering.
Deze initiatieven zoeken vooral naar een sociale oplossing waarbij ze luisteren naar de behoeften van de bewoners waar het om gaat. Een aantal voorbeelden hiervan zijn:
- Warm Thuis Zwolle: een initiatief van de Gemeente Zwolle en andere Zwolse organisatie die bewoners in Zwolle helpt met energie-advies en energiebesparende maatregelen.
- Aktiegroep het Oude Westen: een buurtcollectief in Rotterdam dat via energiecoaches bespaartips geeft en collectieve zonnepanelen aanbiedt.
Dialoog en verbinding
Voor de energietransitie is het essentieel dat iedereen mee kan doen én mee kan gaan. Zonder een oplossing en nieuwe realiteit voor iedereen, is de energietransitie gedoemd te mislukken.
Wij geloven in een wereld waarin iedere burger, ongeacht zijn of haar portemonnee, de kans heeft te profiteren van energieproducten die kosten omlaag brengen en de CO2-uitstoot beperken. Zo kan iedereen mee doen aan de energietransitie.
Wij koppelen investeerders en donateurs aan klimaatoplossingen voor mensen en bedrijven die dit zelf niet kunnen financieren.
Wil je samenwerken voor een eerlijke energietransitie?
Kom in contact.